Huấn luyện
Hệ thống tăng tốc
Bùi
Thái Giang dịch
Bruce Goldsmith giải thích cách làm thế nào để sử
dụng hiệu quả nhất hệ thống tăng tốc. Bài viết này đăng trong
tạp chí Cross Country số 107.
Ngày trước mà nói đến việc có thể bay nhanh với một cánh dù
thường được coi là trò đùa. Bởi vì khi đó tốc độ của dù là chậm
và chỉ đỡ chậm chút ít khi bạn đẩy thanh tăng tốc. Nhưng thời
thế đã đổi thay, giờ đây khi ta đẩy thanh tăng tốc nghĩa là nghe
thấy tiếng gió rú rít qua bên tai, nước mắt chảy và thậm chí có
thể bay ngược gió! Hệ thống tăng tốc đã trở thành một bộ phận
hữu ích, ổn định và an toàn của cánh dù của chúng ta.
Khi nào sử dụng hệ thống tăng tốc
Bay nhanh hơn có nghĩa là ta có thể bay xa hơn, đó là mục
đích của hầu hết các phi công bay đường dài (cross country).
Nhưng điều đó không có nghĩa là lúc nào ta cũng bay ở tốc độ
tăng tốc tối đa. Để có thể hiểu chính xác khi nào thì nên sử
dụng hệ thống tăng tốc ta nên tìm hiểu lý thuyết McCready về
'tốc độ bay’. Khởi thủy lý thuyết này được áp dụng cho diều lượn
trong bay đường dài, lý thuyết McCready về 'tốc độ bay' cho rằng
tại bất cứ thời điểm nào ta đều có một tốc độ tối ưu để bay nhằm
khai thác hiệu quả nhất tính năng của cánh bay - và do đó đi xa
hơn.
Tốc độ lý tưởng phụ thuộc vào ba vấn đề: những đường cong cực
của cánh dù, tốc độ leo thermal trung bình và thành phần gió
ngược (tốc độ gió). Các con số chính xác có thể tính được nếu ta
có tất cả các dữ liệu chính xác hoặc sử dụng vòng tốc độ
McCready (được lắp trên vario của diều lượn và tàu lượn, xem
speed to fly), một thiết bị được thiết kế để thực hiện nhanh
việc tính toán trong khi đang bay. Để đơn giản hơn một chút việc
áp dụng lý thuyết này cho dù lượn, ta có thể tóm tắt lại như
sau:
•Gió ngược càng mạnh càng cần bay nhanh hơn
•Gió xuôi càng mạnh càng cần bay chậm hơn
•Thermal càng mạnh càng cần bay nhanh hơn
•Tỷ lệ dài rộng của cánh dù càng cao, càng cần bay nhanh hơn
Thử áp dụng hệ thống McCready vào thực tế, ví dụ khi tôi bay
cánh dù cấp thi đấu trong điều kiện gió = 0, thermal = 2 m/s,
thì tôi phải bay giữa các thermal ở tốc độ trên 50 km/h. Trong
trường hợp có gió ngược 10 km/h, tôi cần đạp thanh tăng tốc và
bay ở tốc độ tối đa để khai thác hết tính năng của cánh dù, bất
kỳ gió ngược nào tốc độ lớn hơn mức này đều làm cho tính năng
của cánh dù của tôi bị ‘xẻo bớt’ đi một cách tệ hại.
Tôi nhận thấy tốc độ McCready luôn là rất cao, và vì vậy hiếm
khi tôi bay nhanh như ông ta nói. Phần nào đó là do McCready giả
định rằng ta sẽ tìm thấy đủ nhiều thermal để tiếp tục bay, trong
khi trên thực tế, chúng ta thường bị thiếu thermal và nếu không
có lực nâng thì ta cần bay chậm lại đủ để ở lại trong không
trung.
Đưa "tốc độ bay" vào sử dụng hàng ngày
Lời khuyên của tôi với các phi công bay đường dài ở trình độ
trung cấp là cần ở lại trong không trung và giữ độ cao bằng cách
không tăng tốc để tìm thermal kế tiếp, trừ khi ta bay ngược gió.
(Gió ngược buộc ta phải tăng tốc cánh dù để có thể đạt được tính
năng cần thiết). Phương pháp này giúp ta gặt hái được nhiều nhất
mỗi ngày – sẽ không được gì mấy khi bay xuống nhanh và hạ cánh
sớm. Ta cần học bay đường dài cho tốt trước, chỉ khi ta chắc
chắn là sẽ không tiếp đất quá sớm trước khi kết thúc ngày bay
thì khi đó việc tìm cách bay nhanh hơn mới là cần thiết.
Nếu ta đang thi đấu thì đó lại là một câu chuyện khác. Mỗi một
chuyến bay thi đấu là một cuộc đua do đó ta cần phải bay nhanh -
nhưng bay với tốc độ quá nhiều khi ta đang học bay thi đấu và ta
sẽ nhanh chóng kết thúc trên mặt đất! Chỉ bay thực sự nhanh khi
tin rằng có chỗ có lực nâng tốt ở phía trước và rằng ta sẽ không
bị tụt xuống.
Đạp thanh tăng tốc như thế nào
Hệ thống tăng tốc của tôi có hai mức: một nửa là bước đầu
tiên trên thanh tăng tốc ở vị trí đẩy xa nhất, và hết mức, đó là
bước thứ hai trên thanh tăng tốc khi đẩy xa nhất. Trong các cuộc
thi, và khi bay trong điều kiện tốt ở dãy núi Alps, tôi sử dụng
mức một nửa thanh tăng tốc trong tất cả các đường lượn và giữa
các thermal. Đạp hết mức chỉ dành cho đường lượn cuối cùng về
đích, và chỉ khi tôi biết rằng tôi sẽ còn độ cao khi cán đích.
Khi tôi bay đường dài ở những nước như Anh là nơi có rất nhiều
gió và tốc độ leo thấp thì tôi hiếm khi sử dụng thanh tăng tốc
cả. Thông thường, tôi sẽ bay xuôi gió trong điều kiện (lực nâng)
yếu với trần mây thấp và không thể hoàn toàn chắc là tôi có thể
ở lại lên trời được, do đó sử dụng tốc độ là không hợp lý.
Ổn định tốc độ
Hệ thống tăng tốc nói chung tăng tốc cánh dù bằng cách kéo
mép trước xuống và giảm góc tấn. Có thể xảy ra xẹp cánh dù khi
góc tấn là âm, do đó, khi ta giảm góc tấn thì sẽ có nhiều khả
năng bị xẹp cánh dù trong khi tăng tốc. Tệ hơn nữa, không chỉ là
nhiều khả năng bị xẹp cánh dù mà phản ứng của cánh dù khi bị xẹp
hầu như chắc chắn là bạo liệt hơn.
Để hiểu nguyên do, hãy xem trong quá trình xẹp thì cánh dù dừng
bay trong không khí, nhưng ta, người phi công, vẫn tiếp tục tiến
do có đà. Điều này có nghĩa rằng kết cục là ta bị văng về trước,
hoặc sang 2 bên cánh dù bị xẹp. Ta bay càng nhanh, thì động năng
ta có càng cao và càng nhiều, và càng bị văng về phía trước cánh
dù. Động năng ta có liên quan đến bình phương tốc độ bay. Tính
nhanh cho thấy rằng nếu ta tăng tốc độ chỉ khoảng 40%, năng
lượng tăng thêm sẽ là 100% (1,41 x 1,41 = 2,0). Ngay cả tăng có
một chút ít tốc độ thôi cũng có nghĩa là tăng nhiều về năng
lượng và trong quá trình xẹp cánh dù năng lượng đó sẽ phải
chuyển đi đâu đó. Thông thường nó sẽ là một cú vọt lớn, có thể
xoay, và chắc chắn sẽ là mất một ít độ cao. Nếu ta là thấp thì
việc này có thể là một vấn đề lớn.
Các cơ chế tăng tốc cánh dù
Ta sẽ không bao giờ chỉ đẩy thanh tăng tốc không thôi vì nó
sẽ tạo dao động trước sau mà có thể dẫn đến xẹp cánh dù và lượn
không hiệu quả. Thay vào đó, đẩy thanh tăng tốc khoảng một phần
ba, khi đó cánh dù sẽ nhao xuống và vọt về phía trước. Sau đó,
cũng ngay khi ta lắc trở lại dưới cánh dù giờ đây có tốc độ
nhanh hơn, liền tăng tốc lên vị trí một nửa thanh để triệt giảm
thêm lắc hơn nữa. Bằng cách này cánh dù trở về ngay vị trí trên
đầu và tất cả các dao động lắc trước sau ngay lập tức bị triệt
tiêu. Một số phi công cũng sử dụng kỹ thuật này cả khi lượn, sử
dụng hệ thống tăng tốc để triệt giảm mọi dao động lắc trước sau
của cánh dù để lượn trơn tru hơn và hiệu quả hơn. Nói một cách
khác, họ bay chủ động cánh dù bằng hệ thống tăng tốc, và sử dụng
nó để giữ cánh dù ổn định trên đầu giống hệt như khi bình thường
họ sử dụng dây lái trong khi bay không tăng tốc.
Hướng dẫn cơ bản
Khi bay đường dài, điều quan trọng là bay tới đích chứ không
phải là đến đó cho thật nhanh. Nếu ta nghĩ rằng có nguy cơ phải
hạ cánh sớm thì chớ nên sử dụng tốc độ. Ngoại lệ là khi bay
ngược gió, bởi vì ta sẽ cần rất nhiều tốc độ để có thể tiến được
như mong muốn. Trong các cuộc thi, ta nên học cách để đến đích
mỗi ngày trước khi học bay nhanh.
Một khi ta đã sẵn sàng để học bay nhanh, phải đảm bảo là hệ
thống tăng tốc đã được lắp đặt và điều chỉnh tốt, dễ sử dụng và
không đòi hỏi ta phải bỏ tay ra khỏi dây lái để có thể sử dụng
được nó.
Thực hành bay với tốc độ trong nhiễu loạn khi đang bay cao để có
thể tìm hiểu các phản ứng của cánh dù và mức độ nhiễu loạn mà
cánh dù có thể chịu được mà không bị xẹp. Ngay khi bị xẹp cánh
dù ta mất tất cả những lợi thế đạt được từ việc bay nhanh hơn
lúc đầu.
Cuối cùng, hãy nhớ rằng có khả năng cực kỳ dễ bị xẹp cánh dù khi
tăng tốc và thật sự là xuẩn ngốc nếu đạp thanh tăng tốc khi quá
gần mặt đất.
Các chuyên gia nói gì
TORSTEN SIEGEL – NHÀ THIẾT KẾ DÙ LƯỢN CỦA UP VÀ PHI CÔNG
HÀNG ĐẦU CỦA ĐỨC:
“Các phi công nên tập với thanh tăng tốc càng nhiều càng tốt,
80% phi công thậm chí không biết cách lắp đặt sao cho đúng cho
nên họ không thể sử dụng hệ thống tăng tốc hết khoảng. Hoặc, họ
phải bỏ tay khỏi dây lái để có thể lôi ra và sử dụng hệ thống
tăng tốc, điều này là hết sức tệ hại khi ta đang gặp phải nhiễu
loạn (turbulence). Thêm vào đó hầu hết các phi công
không sử dụng tốc độ khi cần phải dùng, và ngại sử dụng nó trong
điều kiện nhiễu loạn. Mọi người cần thực hành sử dụng tốc độ và
tin vào cánh dù của mình hơn nữa.”
HELMUT EICHOLZER - THÀNH VIÊN ĐỘI TUYỂN ÁO:
“Tôi luôn luôn sử dụng nó, nhưng sử dụng một cách cẩn trọng...,
ta cần quen với việc để bay có tốc độ, càng thực hành nhiều, ta
càng có cảm nhận tốt hơn về việc có thể đẩy nó (thanh tăng tốc)
xa đến mức nào. Một khi đã học thì ta càng trở nên tự tin hơn.”
Nguồn: Bruce Goldsmith