Huấn luyện
Bay thermal
(Phần 2)
Bùi
Thái Giang dịch
Tôi thường thấy
các phi công sục sạo tìm kiếm thermal ở những nơi được coi là
không mấy khi có, và các phi công này hay hỏi tôi (Burkhard
Martens) là tại sao tôi lại bay vào điểm đó để tìm [thermal].
Mỗi khi được hỏi như vậy tôi phải kìm mình lại để không trả lời
đại loại như “trông có vẻ được”. Thực ra để có thể thấy một điểm
nào đó ‘trông khá hơn’ tất cả mọi vị trí tiềm năng khác xung
quanh là vấn đề hết sức phức tạp, và để đi đến kết luận thì ta
phải cân nhắc hàng loạt vấn đề. Đối với những người mới bay
[beginner] thì tất thảy ở đây là ý thức, nhưng khi đã có kinh
nghiệm thì điều này trở thành là [hành động theo] tiềm thức cho
tới khi ta không thể nào nói ra được điều gì đã xui khiến ta bay
tới đó nữa!
Trong quá trình
học bay ta cần xem xét các vấn đề sau:
-Loại đất/bề
mặt nào dễ bị đốt nóng?
-Thermal bốc ra từ thửa đất đó sẽ di chuyển về đâu khi xét đến
ảnh hưởng của gió và hình dáng bề mặt?
Một điểm kích
hoạt thermal cực kỳ dễ nhận thấy, chỗ núi có hình yên ngựa của
thung lũng Schnalstal vùng núi Alps thuộc Ý. Nhìn chung, rặng
núi sẽ kích hoạt thermal, nhưng có một chỗ tạo hình cong như thế
này hướng thẳng về phía mặt trời như những chỗ bên phải hoặc bên
trái tùy theo hướng gió, sẽ là cực kỳ tốt. Ở giữa chỗ cong ta có
thể sẽ [bị tụt] gặp phải chỗ có tốc độ rơi tăng lên.
Ta đã học được
một điều là có thermal vì mặt trời đốt nóng mặt đất và mặt đất
bị nung nóng đốt nóng lớp không khí ở trên bề mặt. Nào ta hãy
tiến thêm một bước nữa.
Trị số phản xạ
Albedo, một thước đo về ‘khả năng sinh nhiệt’ của đất Trị số
albedo cho biết có bao nhiêu phần của ánh sáng mặt trời được
phản xạ bởi một loại vật liệu nào đó. Trị số albedo càng cao,
thì càng tệ cho thermal phát triển bởi vì mọi năng lượng đều bị
phản xạ mất và không còn đủ ‘loanh quanh’ để nung nóng mặt đất.
(anh em có thể xem thêm ở đây: Albedo)
Trị số phản
xạ Albedo của các loại bề mặt khác nhau
Loại bề
mặt—————————-—Trị số phản xạ Albedo
Cánh đồng lúa khô———————Cực kỳ thấp
Bê tông Asphalt————————Cực kỳ thấp
Đất đen————————————Rất thấp
Cát ẩm————————————Rất thấp
Rừng cây lá nhọn———————Rất thấp
Đất không có cây cỏ—————Thấp
Cỏ———————–———————Thấp
Rừng cây đã rụng lá—————Thấp
Sa mạc / nước————————Trung bình
Cát khô————————————Cao
Tuyết———————–—————Rất cao
Nhưng chỉ riêng
trị số albedo không thì không thành câu chuyện. Nếu đất ngập
nước, năng lượng trước hết bị tiêu vào việc làm bốc hơi trước
rồi mới xảy ra quá trình nung nóng. Quá trình này tiêu tốn nhiều
năng lượng, phần còn lại thì không đủ để tạo thermal.
Cuối cùng là
đất xốp chứa rất nhiều không khí thì bị đốt nóng nhanh hơn nhiều
so với đất bị lèn chặt.
Các yếu tố
cần xem xét khi đánh giá khả năng tạo thermal của bề mặt nào đó
Đất ẩm hấp thu nhiều năng lượng mà chẳng nhả ra gì cả. Để
cho những vùng đất hoang cây cối thấp & ẩm thấp tạo ra thermal
ta phải chờ đến khá muộn trong ngày, khi mà xung quanh đã nguội
bớt đi. Những vùng đất ẩm này sẽ nguội chậm hơn và đôi khi cho
phép ta lượn lờ ở các chỗ có lực nâng nhẹ, ở những chỗ mà bình
thường ta không mấy khi tìm thấy lực nâng.
Các khu rừng mà
cây rụng lá có trị số albedo tương đối thấp, nhưng chứa ẩm cao.
Cái này làm cho chúng kém thú vị về vấn đề thermal so với rừng
cây lá nhọn ở đó chứa ít ẩm thấp hơn.
Bất kỳ bề mặt
nào hướng vuông góc với tia nắng mặt trời sẽ bị đốt nóng mạnh
hơn so với các chỗ xung quanh, những bề mặt không hướng vuông
góc [với tia nắng mặt trời]. Đối với Bắc bán cầu, điều này có
nghĩa là các mặt dốc hướng về phía Đông vào buổi sáng, các mặt
dốc hướng về phía Nam vào buổi trưa và các mặt dốc hướng về phía
Tây vào buổi chiều. Vì mặt trời cao hơn vào buổi trưa, các mặt
dốc hướng về phía Nam có thể thấp hơn (ở vùng xích đạo thậm chí
chúng có thể là bằng phẳng) hơn so với các mặt dốc hướng về phía
Đông và phía Tây. Mùa đông ở châu Âu thì chỉ có các mặt dốc đứng
hướng về phía Nam là tạo ra thermal có thể sử dụng được.
Các bề mặt có
nhiệt dung riêng cao (ví dụ như đá) thì mất nhiều thời gian hơn
để đốt nóng, nhưng khi đã nóng rồi thì chúng sẽ vẫn tiếp tục tạo
thermal ngay cả vào những lúc trời mây âm u ngắn.
Các mặt dốc
đứng hướng về phía Đông sẽ tạo thermal trước hết vào buổi sáng,
không phải vì vấn đề nhiệt dung riêng mà là vì chúng hướng về
phía mặt trời với thời gian lâu nhất.
-Bề mặt sa mạc
và cát khô có trị số albedo cao, nhưng rất xốp. Hơn nữa, sa mạc
thường ở những vùng có ánh sáng mặt trời mạnh, và độ xốp cộng
với độ mạnh của ánh sáng mặt trời kết hợp với nhau tạo thành
thermal hết sức mạnh ở vùng sa mạc.
-Rừng cây lá nhọn và đất trống là nguồn tạo thermal tốt.
-Cánh đồng (cây, hoa màu) màu xanh, ẩm ướt không tốt, nhưng khi
mới thu hoạch thì OK. Nếu có cỏ khô trên cánh đồng thì có khả
năng là tốt!
-Đồng lúa hoặc khoai tây là tốt. Đồng ngô chỉ trở nên tốt vào
mùa thu.
-Thửa ruộng đã cày thì tốt hơn là đất chưa được xử lý gì cả.
-Các khu đậu xe màu đen hoặc các khu công nghiệp thường là nguồn
tạo thermal cực kỳ tốt.
Anh nông dân
đang chuẩn bị thu hoạch cỏ. Người phi công nhìn thấy liền bay
đến ngay trên khu vực này. Vị trí này là tốt không chỉ bởi vì
trị số albedo thấp của đồng cỏ mà còn là vì chính người nông dân
cùng với cái máy cày đã kích hoạt (trigger) tất cả không khí
nóng đã tích tụ khi lái máy chạy quanh khu đồng.
Lời khuyên:
Khi khu đậu xe có đầy ô tô, nó thậm chí còn tốt hơn nữa vì có
nhiều không khí nóng bị giữ trong các xe đậu ở đây. Thermal tạo
ra từ khu đậu xe mà đầy xe nói chung thường là mạnh hơn và rộng
hơn và dễ hơn cho ta khi định tâm.
Lời khuyên:
Thermal có thể đến từ bất kỳ bề mặt nào mà đã được đốt nóng
sẵn bởi mặt trời. Để tạo bức tranh trong đầu ta hãy thử hình
dung đi bộ trên mặt đất ở chỗ ta đang bay. Bất cứ chỗ nào ta cảm
thấy không khí trở nên ấm hơn thì ta có thể trông đợi là có
thermal được tạo ra, bất cứ khi nào ta thấy mát hơn thì như vậy
sẽ không thú vị bằng. Điều này có nghĩa là những chỗ mát, bóng
râm, và ẩm ướt là những chỗ sẽ cản trở thermal hình thành và
phát triển.
Xem tiếp
Nguồn: Thermal Flying for Paraglider & Hang Glider Pilots, Burkhard Martens